Спречувањето на ширењето на вирусот вклучува изолација на болните и дезинфекција на предметите што ги користи болното лице, но најефективниот метод е вакцинацијата.
Примарната инфекција со вирусот Varicella zoster VZV ја предизвикува болеста варичела (сипаници), додека реактивираната инфекција резултира со болест наречена херпес зостер. Значи, откако ќе ја преболиме сипаницата, вирусот останува во нашето тело и може да се активира како HZ. Варичелата кај децата обично е со поблага клиничка слика, но компликациите се секогаш можни, особено кај имунокомпромитирани лица, адолесценти и возрасни.
Варичела кај бремена жена или експозиција на варичела кај бремени жени што не ја прележале болеста е индикација за ургентна консултација со гинеколог или специјалист по инфектологија. Развој на варичела во тек на бременост е проследен со компликации за мајката (пневмонија) и фетусот (сериозни конгенитални дефекти т.н. конгенитален варичела синдром). Доколку мајката се зарази со варичела 0 – 5 дена пред породување или за време на првите неколку дена постпартум постои ризик од потенцијално живото – загрозувачка инфекција на новороденчето, т.н. неонатална варичела.
Варичелата е болест распространета низ целиот свет.
Во земјите без задолжителна вакцинација и со умерена клима, 50% од децата се разболуваат до петтата година, а дури 90% до дванаесеттата година. Само 5% од возрасните се серонегативни за VZV. Болеста се јавува почесто во зима и рана пролет. Пандемијата „Ковид-19“ значително го намали бројот на контакти и можноста за ширење на инфекцијата: онлајн часови, работа од дома, помалку деца во колективот. Вирусот на варичела се шири преку капки и во директен контакт со содржината на кожните лезии на засегнатото лице, на сите познати како меурчиња кои импресионираат како „капки роса“. Инкубацијата трае од 11 до 15 дена, можеби и до 21 ден. Заразеното лице е заразно еден до два дена пред да се појави осипот и трае додека последниот блистер не стане кора, обично околу седум дена. Меурчиња се јавуваат во кластери. Во големи случаи, промените на кожата изгледаат како „ѕвездено небо“. Тие обично прво се појавуваат на скалпот и трупот и се шират на лицето и екстремитетите во текот на два до четири дена. Индиректниот пренос преку трето лице не е возможен. Преболувањето остава доживотен имунитет.
Клиничка слика
Главоболка, треска, општа слабост, респираторни симптоми кои се јавуваат пред почетокот на промените на кожата, генерализиран осип со чешање, кожни лезии во различни фази, од макули до папули, преку везикули и на крајот кора. Улцеративни промени може да се појават на мукозните мембрани на горниот респираторен тракт, конјунктивата на окото, ректалната и вагиналната слузница. Везикулите во устата личат на херпетичен гингивостоматитис. Сето ова е придружено со зголемување на лимфните јазли, особено на вратот. Промените на кожата обично се појавуваат за пет дена, свежата промена се претвора во кора за два дена. Корите исчезнуваат до 20 дена по избувнувањето, по што останува извесно време темна пигментирана промена.
Најчестите компликации на болеста се манифестираат во форма на импетиго на кожата поради секундарна инфекција, како резултат на чешање и гребење. Постои можност за формирање на многу грди лузни, што не е неважно, особено ако се однесува на пределот на лицето. Можни се секундарна бактериемија, пневмонија, остеомиелитис, септичен артритис, синдром сличен на токсичен шок, енцефалитис. Акутна пост-инфективна церебеларна атаксија со последователно нарушување на рамнотежата, манифестирана со лебдење при одење, обично се јавува две недели по сипаница. Закрепнувањето обично е целосно, но можни се компликации.
Како да се лекува
Кај претходно здрави деца, третманот е симптоматски. При покачена температура, препаратите базирани на ацетилсалицилна киселина не треба да се користат поради зголемен ризик од Рејевиот синдром. Ризични групи, тешки форми, хронични пациенти се препорачуваат да се лекуваат со антивирусни лекови. Оралниот ацикловир се препорачува за луѓе со зголемен ризик од компликации. Најдобар ефект се постигнува кога се нанесува во првите 24 часа од појавата на осипот. Промените на кожата се третираат со специјални препарати. Оралните антихистаминици можат да помогнат при силно чешање. Секундарните инфекции се третираат со антибиотици.
Како да се спречи
Изолација на болни, дезинфекција на предмети што ги користи болниот, но најефикасен метод е вакцинацијата. Вакцината содржи жив, атенуиран, сериски зајакнат сој Oka/Merck VZV кој го стимулира хуморалниот и клеточниот имунитет. Моновалентната вакцина беше развиена од Такахаши во Јапонија во 1970 година. Во Германија е регистрирана во 1984 година, додека во 1995 година САД ја воведоа вакцинацијата против варичела во националната програм. Просечниот опфат со вакцинација на децата во САД е 80%, што обезбедува контактен имунитет и намалена инциденца на болести. Достапната вакцина може да биде едновалентна или четиривалентна како MMRV (вакцина против сипаници, заушки, рубеола и сипаници). Ефективноста на вакцината е 94,4% по една доза и 98,3% по втората доза.
Центарот за контрола и превенција на болести во САД препорачува да се администрираат две дози од вакцините. Првата доза на возраст од 12 – 15 месеци, а втората доза помеѓу 4 – 6 години. Секој возрасен човек или адолесцент постар од 13 години, кој нема докажан имунитет против варичела, треба да прими две дози од вакцината во временски интервал од најмалку 28 дена. Во Република Македонија не се спроведува задолжителна вакцинација против варичела. Несаканите реакции поврзани со вакцинацијата генерално се благи и самоограничувачки (пр. болка и црвенило на местото на апликација). 1 од 25 деца искусува треска и благ осип. А, постои и ризик од фебрилни конвулзии кај деца што ја примиле МРПВ вакцината.
Вакцинацијата против варичела не е гаранција дека личноста нема да развие симптоми на болеста. Важно е да се нагласи дека имунизацијата придонесува за менување на клиничкиот тек на болеста, симптомите што се манифестираат се поблаги и закрепнувањето е побрзо.